Theo tinh thần Nghị quyết 29 - NQ/TƯ về đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục và đào tạo, năm học mới 2014-2015, Bộ GD&ĐT chỉ đạo các cơ sở giáo dục đổi mới đồng bộ phương pháp dạy học và kiểm tra, đánh giá ở các trường phổ thông theo định hướng phát triển năng lực của học sinh.
Trường PT Vùng Cao Việt Bắc đã và đang tổ chức rất nhiều các hoạt động dạy và học, đổi mới sinh hoạt chuyên môn theo hướng nghiên cứu bài học, đa dạng các loại hình học tập, tạo nhiều sân chơi trí tuệ cho học sinh đáp ứng việc phát triển năng lực học sinh và tăng cường rèn kỹ năng sống cho học sinh.
Qua các hoạt động đó góp phần thay đổi nhận thức của học trò: từ việc thụ động học theo những gì thầy cô truyền đạt sang chủ động lĩnh hội kiến thức, tự mình xây dựng kế hoạch học tập và chiếm lĩnh tri thức từ nhiều kênh thông tin đa chiều, từ đó xây dựng nền tảng tri thức phổ thông căn bản và đa dạng. Vậy yếu tố nào đã giúp cho học trò chuyển đổi nhận thức và thay đổi thói quen học tập? Trong phạm vi bài viết này tôi muốn đề cập tới vai trò của Người thầy - Yếu tố quyết định trong dạy học theo định hướng phát triển năng lực học sinh.
Trong một số năm trước đây, trong quá trình dạy học theo xu hướng thầy thiết kế, trò thi công, lấy học sinh làm trung tâm, tuy nhiên nội dung bài học mang tính hàn lâm, một số thầy cô phụ thuộc hoàn toàn vào sách giáo khoa coi như một yếu tố pháp quy dẫn tới làm thui chột đi khả năng sáng tạo của học trò.
Chính vì thế nên hiện nay với sự chỉ đạo của Bộ giáo dục và Đào tạo nên loại bỏ kiểu dạy học nhồi nhét, áp đặt, áp dụng phương pháp dạy học tích cực, chủ động sáng tạo ở học sinh, dạy các em cách học, cách tự lực chiếm lĩnh tri thức. Cần ứng dụng mạnh mẽ CNTT và truyền thông trong dạy học nhằm nâng cao hiệu quả dạy học.
Có nhiều ý kiến cho rằng: Dạy học theo định hướng phát triển năng lực học sinh thì người giáo viên sẽ rất nhàn nhã vì trò chủ động học là chính… Điều đó là chưa hoàn toàn chính xác vì: Dạy học phát triển năng lực học sinh thì người giáo viên phải xác định rõ mục tiêu, nội dung phương pháp dạy học phù hợp với đối tượng học sinh, bản thân người thầy giáo cần phải có kiến thức tổng hợp của nhiều bộ môn để đáp ứng vấn đề dạy học liên môn. Nội dung dạy học cần gắn với thực tế, đưa nội dung thực tế vào nội dung giảng dạy. Học sinh và giáo viên có thể dùng sơ đồ tư duy trong quá trình dạy học, cho học sinh làm việc theo nhóm, cho học sinh làm bài tập lớn và đề tài nghiên cứu… sử dụng một cách hài hoà các kỹ thuật dạy học cho từng nội dung và chuyên đề dạy học.
Như vậy người giáo viên không chỉ soạn bài một cách đơn thuần mà cần phải biết cách tổ chức các hoạt động của học sinh, biết cách thu hút học sinh tham gia các hoạt động học tập một cách hiệu quả, lưu ý học sinh về khả năng vận dụng tổng hợp các kiến thức, kĩ năng, thái độ, tình cảm, động cơ… vào giải quyết các tình huống trong cuộc sống hàng ngày.
Từ thực tế giảng dạy của giáo viên trong nhà trường, các thầy cô đã vận dụng linh hoạt các kỹ thuật dạy học: Kỹ thuật các mảnh ghép, kỹ thuật vòng bi, kỹ thuật KWL, phương pháp góc, hoạt động nhóm nhỏ, tổ chức các trò chơi ô chữ, sự xáo trộn vị trí chỗ ngồi trong giờ học, các em tham gia hoạt động nhóm, học sinh được tham gia nhiều hơn, có cơ hội được thể hiện nhiều hơn và giảm đi rất nhiều sự thiếu tự tin và lo lắng khi thực hành nói tiếng Anh trong lớp, tự mình thuyết trình trước đám đông, tự mình hoàn thành một kết quả thí nghiệm, tự xây dựng bản đồ tư duy để hệ thống kiến thức… tất cả đã tạo cho học sinh sự thay đổi nhận thức lớn lao về phương pháp học tập.
Trước đây các em chủ yếu phụ thuộc vào trí tuệ của thầy cô thì nay các em đã biết khai thác kiến thức từ mạng internet, biết cách ghi chép, thu thập thông tin khi tham gia các hoạt động ngoại khoá, viết các bài phỏng vấn, xây dựng các tiểu phẩm học tập, hoặc chủ động chứng minh những kiến thức mà các em đã tích luỹ được… tất cả những điều đó chỉ có được ở các thầy cô tâm huyết và quyết tâm với đường lối đổi mới phương pháp, các thầy cô đã truyền cảm hứng cho học trò từ những kết nối giữa tri thức và hoạt động.
Với các bộ môn khoa học tự nhiên và khoa học xã hội việc thay đổi nhận thức lớn nhất của học sinh chính là việc các em chủ động tham gia các bài dự thi Nghiên cứu khoa học cấp trường, cấp Quốc gia: cụ thể như 4 đề tài tham dự cấp Quốc gia về lĩnh vực Môi trường của nhóm học sinh Phạm Tố Uyên (12A1), Ma Thị Thanh Huyền (12A3), đề tài về lĩnh vực Khoa học xã hội và hành vi của nhóm học sinh Lường Thị Thảo (11A3) và Nguyễn Quỳnh Hương (10A1), nhóm học sinh Nguyễn Ngọc Ánh, Trần Ngọc Anh (12A1) lại nghiên cứu tuyên truyền về phòng chống nấm độc…, đề tài về lĩnh vực cơ khí chế tạo - Vật lý - Điện gió - của nhóm học sinh Nguyễn Dương Hoàng (11A2) và Nguyễn Thị Nhã (10A2).
Không chỉ vậy mà với sự giúp đỡ tận tình của các thầy cô giáo các em học sinh đã rất sáng tạo khi tham gia cuộc thi vận dụng kiến thức liên môn vào giải quyết các tình huống thực tiễn về chủ đề góp phần làm giảm thiểu ô nhiễm môi trường (11A6,11A7), giảm thiểu tác động có hại của thức ăn gây bệnh ung thư (12A1), nuôi cá lồng, bè ở các địa phương miền núi (11A1), làm phân bón từ lá cây (11A3), Nâng cao ý thức bảo tồn các di tích lịch sử (10A1), bảo tồn làn điệu hát then (12A9)...
Các em đã tự tin tham gia các câu lạc bộ: câu lạc bộ giới thiệu sách, chủ động đi tìm và gới thiệu những cuốn sách hay, có giá trị… Câu lạc bộ Bạn yêu tiếng Anh, bút nhóm Hoa nắng Vùng Cao, … Trong bất kì một hoạt động học tập nào cũng thấy rõ vai trò thuyền trưởng của người thầy.
Người thầy giỏi sẽ giúp cho con thuyền đi đúng hướng, nhanh và tới đích an toàn. Nhờ sự định hướng của người thầy mà học trò biết cách gắn kiến thức lý thuyết khô khan với thực tiễn cuộc sống, biết cách giải thích các hiện tượng, sự việc trong tự nhiên một cách logic mà không phải chỉ phụ thuộc vào thầy cô. Hi vọng một năm học với vụ mùa bội thu cho con thuyền kiến thức của học trò thêm đa dạng và phong phú, người thầy sẽ luôn nâng cánh cho các em bay cao, bay xa.